Edynburg (ang. Edinburgh, wym. ['ɛdɪnˌbərə]; gael. Dùn
Éideann, wym. [tuːn ˈeːtʃən]) – miasto w Wielkiej Brytanii, jedna z 32
jednostek administracyjnych (council area) Szkocji; od 1437 stolica
Szkocji i siedziba szkockiego parlamentu, którego obrady wznowiono w
1999 po przerwie trwającej od zjednoczenia z Anglią 1707. Od 1583 miasto
uniwersyteckie, obecnie znajdują się tu 4 uniwersytety. W 2011 roku
Edynburg liczył 477 940 mieszkańców, co czyni go siódmym co do wielkości
miastem w Wielkiej Brytanii i drugim (po Glasgow) miastem Szkocji. W
przeszłości nazywany również "Starym Kopciuchem" (sc. Auld Reekie).
Miasto słynie z licznych dorocznych imprez i festiwali, z których
najsłynniejszymi są Edinburgh International Festival, Fringe (festiwale
teatralne) oraz Military Tattoo (występy orkiestr wojskowych),
odbywające się w sierpniu.
Historia
Pierwsze
ślady ludzkiego osadnictwa w okolicach Edynburga datuje się na epokę
brązu i żelaza. Miasto bierze swoje początki od twierdzy obronnej
założonej na wzgórzu zamkowym przez Edwina, króla Nortumbrii. Wokół
twierdzy zaczęła powstawać osada, a gdy jej mieszkańcom przydzielono
ziemie na tereny uprawne, ukształtował się pierwotny układ przestrzenny
miasta. Pierwszą twierdzę nazywano w języku brytyjskim Din Eidyn, co
oznacza "Twierdzę Edwina". Nazwę tę przekształcono w języku angielskim
na Edwinesburch, a następnie na dzisiejszą Edinburgh.
W
1. poł. IX wieku Edynburg wraz z całą Nortumbrią został podbity przez
duńskich wikingów i włączony do obszaru prawa duńskiego. Po pokonaniu
Duńczyków przez Edwarda Starszego w 910 miasto zostało przejęte przez
Szkotów. W 1020 król Malcolm II włączył Edynburg na stałe do terytorium
królestwa Szkocji. W XII w. pod edynburskim zamkiem istniało małe
miasto, a w jego pobliżu rozwijała się osada przy opactwie Holyrood. W
XIII w. obie osady stały się własnością królewską. Jednocześnie Edynburg
wraz z pogranicznym rejonem Borders stał się przedmiotem sporu pomiędzy
Anglią a Szkocją. Spowodowało to długotrwałe walki pomiędzy oboma
królestwami w czasie których Anglicy często oblegali i zdobywali miasto.
W ciągu następnych stuleci Szkoci zdobyli przewagę w potyczkach z
wojskami angielskimi i w XV wieku król Szkocji Jakub IV zdecydował o
przeniesieniu stolicy kraju ze Stirling do Holyrood, przez co Edynburg
stał się faktycznie stolicą Szkocji.
Pod rządami
szkockiej monarchii miasto rozwijało się pod względem gospodarczym i
kulturalnym. W 1603 król Szkocji Jakub VI jako pierwszy z dynastii
Stuartów koronował się na króla Anglii, łącząc Anglię i Szkocję unią
personalną. Tego samego roku założył on Szkocki Parlament, który wkrótce
utworzył swoją siedzibę na głównej ulicy Edynburga Royal Mile. W dawnym
budynku pierwszego szkockiego parlamentu znajduje się obecnie Sąd
Najwyższy Szkocji. W 1639 próba narzucenia Szkocji wyznania
anglikańskiego wywołała zamieszki w Edynburgu, które rozwinęły się w
bunt całego kraju, prowadzący w konsekwencji do Angielskiej Wojny
Domowej. Po rozbiciu wojsk szkockich przez Olivera Cromwella Edynburg
został zajęty przez Anglików.
W 1745 wybuchło 2.
Powstanie Jakobickie przeciwko rządom angielskim. Armia powstańcza
zajęła Edynburg, jednak po kilku początkowych zwycięstwach została
rozgromiona pod Culloden. Klęska powstania była początkiem angielskich
represji wymierzonych w Szkotów. Jako znak angielskiej dominacji
postanowiono zbudować nową dzielnicę, przeznaczoną głównie dla bogatych
angielskich mieszczan, którą nazwano New Town. Na północ od zamku
utworzono symetryczny układ szerokich i wygodnych ulic, przy których
wznoszono szeregi wytwornych kamienic mieszczących apartamenty, banki i
urzędy. Nazwy ulic w nowej dzielnicy miały upamiętniać angielską rodzinę
królewską – centralna ulica nosi nazwę George Street od imienia króla
Jerzego III, a równolegle po jej bokach biegną ulice Queen Street i
Princes Street, których nazwy upamiętniają żonę Jerzego, królową
Charlottę oraz ich synów.
Klęska walk o niezależność
nie spowodowała jednak upadku Edynburga. Inwestycje w dzielnicy New Town
połączone z powstaniem nowych instytucji naukowych i kulturalnych
przyciągnęły do miasta wielu uczonych i artystów. Tworzyli oni idee
dające początek nowemu szkockiemu społeczeństwu. Odchodzili od
przestarzałych form narodu podzielonego na rodowe klany, w jego miejsce
tworząc współczesne społeczeństwo brytyjskie. Rozpoczął się czas
rozkwitu miasta przypadający na okres Oświecenia, kiedy w Edynburgu
mieszkali i tworzyli myśliciele i wynalazcy tacy jak Adam Smith, David
Hume czy Alexander Graham Bell. Życie kulturalne przenosiło się do
nowych dzielnic z przeludnionego Starego Miasta, gdzie ograniczona
murami miejskimi przestrzeń nie pozwalała na wznoszenie nowych budynków.
Zamiast tego dobudowywano tam kolejne piętra do istniejących domów. W
rezultacie dziesięciopiętrowa kamienica nie była na edynburskiej
starówce niczym dziwnym, a niektóre budynki sięgały trzynastu pięter.
Stare Miasto uległo poważnemu zniszczeniu w pożarze w 1824, lecz mimo to
wiele z tych "wieżowców" zachowało się do dzisiejszych czasów.
W
XIX w. liczba ludności Edynburga wzrosła z 90 tys. w 1801 do 413 tys. w
1901. Tak gwałtowny wzrost populacji miasta spowodowany był m.in. przez
imigrantów z Irlandii, uciekających przed tzw. zarazą ziemniaczaną. W
tamtym czasie w Edynburgu, podobnie jak w innych brytyjskich miastach,
nadszedł okres uprzemysłowienia. Większość nowych fabryk i zakładów
produkcyjnych powstała jednak w sąsiadującym porcie Leith, poza terenem
ówczesnego Edynburga. Największym ośrodkiem przemysłu w Szkocji stało
się Glasgow, Edynburg natomiast pozostał jednym z najważniejszych
brytyjskich centrów nauki i kultury.
Dzielnice miasta
Na
centrum Edynburga składa się Stare Miasto (Old Town) i Nowe Miasto (New
Town) rozdzielone ogrodami Princes Street Gardens. Stare Miasto jest
najstarszą dzielnicą, budowaną od wczesnego średniowiecza wzdłuż traktu
łączącego edynburski Zamek z pałacem Holyrood. Nowe Miasto powstało w
XVIII w. jako dzielnica bogatych rezydencji, urzędów i banków, i
charakteryzuje się regularną zabudową i szerokimi, wygodnymi ulicami.
Pomiędzy obiema dzielnicami rozciąga się teren parkowy Princes Street
Gardens, powstały po osuszeniu znajdującego się tam niegdyś jeziora Nor
Loch. Na południe od centrum znajduje się okolica uniwersytecka, na
zachód od zamku niewielka dzielnica biurowa z budynkami banków i
instytucji finansowych. W odleglejszych od centrum dzielnicach Edynburga
przeważa zabudowa mieszkalna.
Old Town
Old
Town jest sercem średniowiecznego Edynburga, posiada większą część jego
historycznych zabytków, w tym Zamek, Pałac Holyrood oraz Katedrę St
Giles. Znajduje się tu również dom Johna Knoxa, który wprowadził
protestantyzm w Szkocji oraz pomnik Waltera Scotta – sławnego pisarza i
poety szkockiego.
Royal Mile jest główną ulicą
starówki, która łączy ze sobą dwie królewskie rezydencje Edynburga:
Edinburgh Castle i Pałac Holyrood. Zawiera w sobie trzy najważniejsze
ciągi ulic – Castlehill, Lawnmarket i High Street. "Królewska Mila" jest
najchętniej odwiedzanym przez turystów miejscem Edynburga.
Na
południu starówki ważnym punktem są także Cowgate i Grassmarket.
Okolica ta jest pełna pubów, lokali rozrywkowych i antykwariatów.
Princes Street Gardens
Park
ten (a w zasadzie ogrody) znajduje się w dolinie pomiędzy Old Town a
New Town. Od północy przylega do Princes Street. W czasie pomiędzy
Świętami Bożego Narodzenia a Nowym Rokiem w ogrodach tych, tuż pod
zamkiem, odbywają się turnieje łyżwiarskie.
W centrum
Princes Street Gardens znajduje się sztuczne wzgórze The Mound. Jego
nazwa oznacza "kopiec" i wywodzi się z czasów gdy pomiędzy Starym i
Nowym Miastem znajdowało się jezioro, a wzgórze usypano jako rodzaj
grobli łączącej obie części centrum. Na wzgórzu tym swoje siedziby mają
m.in. Royal Scottish Academy, National Gallery of Scotland oraz Bank of
Scotland.
New Town
Nowe miasto
zbudowane zostało w XVIII w. aby poprawić fatalne warunki życia w Starym
mieście, które w owych czasach pozbawione było kanalizacji a wąskie i
kręte uliczki przyczyniały się do wybuchów licznych pożarów. Powstawały
tu szerokie i przestronne ulice, budowane w stylu georgiańskim, w
których znajdowały się liczne budynki rządowe i ekskluzywne
mieszczańskie apartamenty. Szachownica równoległych do siebie ulic, jak i
same budynki, biura i banki są przykładem doskonałej, wręcz klasycznej i
eleganckiej prostoty.
W centrum New Town znajduje się
ulica George Street z wieloma szykownymi sklepami i restauracjami
podnoszącymi prestiż okolicy. Biegnie ona równolegle pomiędzy Queen
Street a Princes Street, szerokiej i eleganckiej ulicy z dużymi
budynkami na obydwu końcach. Na zachodnim jej krańcu znajduje się
Charlotte Square zaprojektowany w 1791 roku przez Roberta Adamsa, a
także Kościół St George´s. St Andrews Square z Melville Monument i Royal
Bank of Scotland leżą na przeciwległym końcu George Street. Princes
Street ze względu na doskonały widok na zamek i bliskość parku stała się
najbardziej popularną ulicą w Edynburgu. Najbardziej imponującym
budynkiem jest Register House na północno-wschodnim jej końcu. Znajduje
się tu także Waverley Market, tuż obok dworca kolejowego Waverley.
Park Holyrood
Za
Pałacem Holyrood park wznosi się do podnóża wygasłego wulkanu.
Pierwotnie obszar ten był terenem polowań, dziś jest to popularne
miejsce spacerowe o powierzchni 260 ha, w którym znajduje się między
innymi słynny staw St. Mary's. Na zachód od parku położony jest nowy
gmach Szkockiego Parlamentu.
Bruntsfield, Marchmont i Morningside
Na
południowych przedmieściach znajdują się duże otwarte przestrzenie The
Meadows i Bruntsfield. Stoi tu także średniowieczne Burgh Muir, które
było miejscem kwarantanny dla ofiar średniowiecznej zarazy. Marchmont
jest obszarem obleganym przez studentów.
Leith
Okolica
portowa Leith wydaje się być oddzielona od reszty miasta – mieszkańcy
uważają swoją dzielnicę za osobne miasto. Jest to poniekąd zgodne z
prawdą, gdyż jeszcze w XIX w., była to odrębna miejscowość. Przy
nabrzeżu w Leith jest od 1997 zacumowany i udostępniony do zwiedzania
Jacht Jej Królewskiej Mości Britannia. Leith było źródłem inspiracji dla
pisarza Irvina Welsha.
Jak jak większą część Szkocji,
Edynburg należy do umiarkowanej strefy klimatycznej o wybitnym morskim
charakterze. Zimy są stosunkowo łagodne, mimo że miasto znajduje się na
tej samej szerokości geograficznej, jak Moskwa lub Labrador. Temperatury
w dzień rzadko spadają poniżej 0 °C. Latem temperatury rzadko
przekraczają +23 °C. Bliskość Morza Północnego i Oceanu Atlantyckiego
łagodzi duże wahania temperatur w skali roku.
Położenie
Edynburga pomiędzy wybrzeżem a górami decyduje o wietrznej pogodzie w
mieście. Wiatry przeważnie wieją z południowego zachodu, jest to
związane z kierunkiem Prądu Zatokowego, który decyduje o klimacie prawie
całej Szkocji. Również duża ilość opadów w Edynburgu związana jest z
tymże prądem, choć można dostrzec, iż jest ich mniej niż w bardziej
wysuniętym na zachód Glasgow. Edynburg ma niższe roczne opady niż
większa część Wielkiej Brytanii i ponad 100 mm mniej niż Dublin. Wiatry z
wschodniego kierunku są zwykle bardziej suche i zimniejsze. Miesięczna
ilość opadów jest dość podobna w całym roku.
Komunikacja
System
komunikacji miejskiej, w tym prawie 490-tysięcznym mieście, opiera się
prawie wyłącznie na połączeniach autobusowych. Sieć połączeń jest bardzo
gęsta, a przystanki często zlokalizowane są bardzo blisko siebie.
Najpopularniejszym przewoźnikiem jest przedsiębiorstwo Lothian Buses,
które obejmuje swym zasięgiem miasto i przyległe jednostki
administracyjne: Mid- i East Lothian. Tabor składa się w około 70% z
pojazdów niskopodłogowych. Ich średni wiek to 5,3 roku.
Kultura
Niektórzy pisarze pochodzący z Edynburga
Walter Scott (1771-1832)
Robert Louis Stevenson (1850-1894)
Arthur Conan Doyle (1859-1930)
Irvine Welsh (ur. 1958)
Ian Rankin (ur. 1960)
Joanne Rowling (ur. 1965) - autorka książek z serii Harry Potter. Nie
pochodzi bezpośrednio z Edynburga, lecz z tym miastem bezpośrednio wiąże
się jej twórczość.
Festiwale
Robocza
nazwa Edinburgh Festival to nagromadzenie różnego rodzaju widowisk,
festiwali i festynów w sierpniu i we wrześniu każdego roku w stolicy
Szkocji Edynburgu. Tylko podczas trzech tygodni festiwali do miasta
przybywa ok. 2 mln gości.
Poniższa lista zawiera najważniejsze festiwale w Edynburgu
Edinburgh International Festival
Fringe Festival
Edinburgh International Film Festival
Edinburgh International Book Festival
Edinburgh Art Festival
Edinburgh Jazz & Blues Festival
Edinburgh Military Tattoo
Edinburgh International Science Festival
Edinburgh Fashion Festival
The Festival of Spirituality and Peace
New Europe Film Festival
Ceilidh Culture
Imaginate (Children's International Theatre Festival)
Leith Festival
Edinburgh Mela
Scottish Storytelling Festival
Africa in Motion (Edinburgh African Film Festival)
Edinburgh's Hogmanay
Zoo
To
jeden z największych parków zoologicznych w Szkocji. W zbiorach ogrodu
znajdują się między innymi szympansy, lwy azjatyckie, lemury katta,
Koale i nosorożce pancerne. Od roku 2011 w zoo można zobaczyć pandy
wielkie. Drugą atrakcją zoo są pingwiny cesarskie. W tym ogrodzie po raz
pierwszy w historii zanotowano złożenie jaja przez te ptaki.
Nauka
W
Edynburgu działają cztery uniwersytety: Edynburski (od 1582),
Uniwersytet Heriot-Watt (od 1966), Edinburgh Napier University (od 1992)
i Queen Margaret University (od 2007). Stąd pochodził Alexander Graham
Bell, wynalazca telefonu. W znajdującym się nieopodal Roslin dokonano
sklonowania owcy Dolly.
Polacy w Edynburgu
Według
konsula generalnego Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Dietkowa,
liczba Polaków zarejestrowanych w Edynburgu wynosi ok. 20 tys. Jednak
biorąc pod uwagę iż nie wszyscy Polacy rejestrują się w urzędach,
prawdziwa liczba może być nawet 2 razy większa.
Dzielnicą
o największym zagęszczeniu Polonii (szczególnie przybyłej do Szkocji po
wstąpieniu Polski do UE w 2004) jest Leith. Od końca 2008 Polaków w
Edynburgu ubywa, a pozostający często wybierają inne niż Leith miejsce
zamieszkania. Wciąż jednak działa wiele polskich sklepów oraz biura
udzielające pomocy prawnej. Edynburska Polonia coraz bardziej wtapia się
w wielonarodowe miasto stając się ważnym elementem lokalnej
społeczności.
Sport
Heart of Midlothian F.C.
Hibernian F.C.
Derby Edynburga w piłce nożnej
Murrayfield Stadium
Edinburgh Rugby
Stephen Hendry
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Edynburg
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz